اکسیژن تراپی (Oxygen Therapy) یک روش درمانی پزشکی است که در آن اکسیژن با غلظت بالاتر از سطح معمول موجود در هوا به بیمار تجویز میشود. هدف اصلی این درمان، افزایش سطح اکسیژن در خون و بافتهای بدن است تا اندامهای حیاتی بتوانند به درستی عملکرد خود را حفظ کنند.
چرا اکسیژن تراپی ضروری است؟
هوای معمولی که تنفس میکنیم تنها حاوی حدود ۲۱٪ اکسیژن است. بدن ما برای تولید انرژی و انجام متابولیسم سلولی به این اکسیژن وابسته است. زمانی که به دلیل بیماری یا شرایط خاص، ریهها نتوانند اکسیژن کافی را جذب کنند یا قلب نتواند خون غنی از اکسیژن را به خوبی پمپاژ کند، سطح اکسیژن خون کاهش مییابد. این حالت که هایپوکسمی (Hypoxemia) نام دارد، میتواند منجر به عوارض جدی از جمله آسیب به قلب، مغز و سایر اندامها شود.
چه افرادی به اکسیژن تراپی نیاز دارند؟
این روش درمانی برای افراد مبتلا به شرایطی که باعث کاهش سطح اکسیژن خون میشود، تجویز میگردد. برخی از شایعترین این بیماریها عبارتند از:
بیماریهای مزمن انسدادی ریه (COPD): مانند آمفیزم و برونشیت مزمن.
ذات الریه شدید.
آسم شدید.
نارسایی قلبی.
آپنه خواب (Sleep Apnea).
فیبروز سیستیک.
فیبروز ریوی.
بهبودی پس از جراحیهای بزرگ.
شوک یا تروما (ضربه شدید).
انواع روشهای اکسیژن تراپی
روش تجویز اکسیژن بستگی به نیاز بیمار، سطح اکسیژن مورد نیاز و میزان تحرک او دارد. اصلیترین روشها عبارتند از:
۱. کنسنتراتور اکسیژن (Oxygen Concentrator):
یک دستگاه الکتریکی که اکسیژن را از هوای اتاق گرفته و غلیظ میکند.
برای استفاده در منزل ideal است.
به برق متکی است، اما مدلهای قابل حمل با باتری نیز وجود دارند.
۲. کپسول یا سیلندر اکسیژن (Oxygen Cylinder):
حاوی اکسیژن فشرده یا مایع شده است.
قابل حمل است، اما وزن زیادی دارد و مدت زمان استفاده از آن محدود است (تا زمانی که اکسیژن تمام شود).
۳. اکسیژن مایع (Liquid Oxygen):
اکسیژن در دمای بسیار پایین به حالت مایع نگهداری میشود.
بسیار متمرکز است و مخازن کوچک و قابل حمل آن برای مدت طولانیتر دوام میآورند.
نگهداری آن پیچیدهتر و هزینهبرتر است.
روشهای تحویل اکسیژن به بیمار
کانولای بینی (Nasal Cannula): لولهای نازک با دو شاخه که داخل سوراخهای بینی قرار میگیرد. رایجترین و سادهترین روش است.
ماسک اکسیژن (Oxygen Mask): انواع مختلفی دارد (ساده، ونتوری، غیر بازدمی) که برای دبیهای بالاتر اکسیژن استفاده میشوند و صورت را میپوشانند.
ماسک با کیف (Reservoir Mask): برای مواقع اورژانسی که بیمار به دبی بسیار بالای اکسیژن نیاز فوری دارد.
عوارض و نکات ایمنی مهم
اگرچه اکسیژن تراپی یک درمان نجاتبخش است، اما رعایت نکات ایمنی در آن **بسیار حیاتی** است:
خطر آتشسوزی: اکسیژن آتشگیر است! هرگز در نزدیکی منابع حرارتی، شعلههای آشکار (مانند سیگار، شمع، اجاق گاز) یا مواد قابل اشتعال از آن استفاده نکنید.
مسمومیت با اکسیژن (Oxygen Toxicity): دریافت اکسیژن با غلظت بسیار بالا برای مدت طولانی میتواند سمی باشد و به ریهها آسیب برساند. بنابراین باید حتماً طبق دستور پزشک و با دبی (میزان جریان) تجویز شده استفاده شود.
خشکی و تحریک مجاری تنفسی: استفاده طولانیمدت میتواند باعث خشکی بینی و گلو شود که معمولاً با استفاده از مرطوبکننده همراه اکسیژن قابل حل است.
احتباس دیاکسید کربن: در برخی بیماران خاص مانند مبتلایان به COPD پیشرفته، دریافت اکسیژن با دبی خیلی بالا میتواند منجر به کاهش تنفس و تجمع CO2 در بدن شود.
جمع بندی
اکسیژن تراپی یک ابزار درمانی قدرتمند و ضروری برای میلیونها نفر در سراسر جهان است که به آنها اجازه میدهد بهتر تنفس کنند، فعالیتهای روزمره خود را انجام دهند و از کیفیت زندگی بالاتری برخوردار شوند. موفقیت این درمان به استفاده صحیح، رعایت دقیق دستورالعملهای پزشک و توجه به نکات ایمنی بستگی دارد.
